Theo như ghi chép lịch sử cho thấy, vua Sa-lô-môn khôn ngoan là tác giả của hàng ngàn châm ngôn. Các châm ngôn là những bài thơ ngắn, thường ở dạng đôi câu, đặt ra những tiêu chuẩn đạo đức cao và đưa ra lời khuyên thực tế cho cuộc sống hàng ngày thông qua việc sử dụng hình ảnh so sánh, hoặc có lẽ là đối lập. Ví dụ:
Như trái táo vàng trong khay bạc, là lời nói phải lúc.
hoặc:
Vết thương do bạn gây ra có thể tin cậy được, nhưng kẻ thù thì tràn đầy những nụ hôn.
Những câu thơ như vậy đề cao giá trị của sự khôn ngoan và đối lập rõ nét giữa thiện và ác, công chính và gian ác, công lý và bất công. Về phong cách và nội dung, các châm ngôn khá điển hình cho văn học khôn ngoan phổ biến trong thời kỳ này, không chỉ ở Y-sơ-ra-ên mà còn ở các quốc gia khác như Mê-sô-pô-ta-mi và Ai Cập. Đặc biệt tương đồng là “Lời Dạy của A-men-em-o-pet” của Ai Cập. Không rõ văn hóa nào đã ảnh hưởng đến văn hóa nào, thậm chí liệu có bất kỳ mối liên hệ nào không. Tuy nhiên, các châm ngôn Hê-bơ-rơ có điểm khác biệt ở chỗ tất cả sự khôn ngoan được xem là đến từ Đức Chúa Trời chân thật, chứ không đơn thuần là sự tích lũy từ quan sát và kinh nghiệm của con người.
Nhiều trong số các châm ngôn và những lời khôn ngoan được ghi lại trong Kinh Thánh có thể đã được viết sớm hơn hoặc thậm chí muộn hơn thời đại của Sa-lô-môn—bao gồm một số bởi A-gu-rơ và Lê-mu-ên, mà danh tính chi tiết hơn không được tiết lộ. Gạt qua một bên các vấn đề về quyền tác giả cụ thể, và chỉ đơn giản công nhận rằng một số đáng kể các châm ngôn được viết bởi Sa-lô-môn, toàn bộ tuyển tập được trình bày tại điểm này.
Các châm ngôn và lời khôn ngoan khác nhau, với số lượng hơn 600, nằm giữa nhiều bài giảng và câu chuyện về sự khôn ngoan. Để tạo điều kiện cho việc hiểu biết, các châm ngôn và lời khôn ngoan được trình bày ở đây theo các chủ đề thích hợp. (Nhiều trong số các châm ngôn có thể dễ dàng được đặt dưới nhiều hơn một tiêu đề, và do đó các chủ đề tự chúng nhất thiết mang tính tùy ý). Bằng cách nhìn các châm ngôn riêng lẻ trong bối cảnh của những châm ngôn khác cùng đề cập đến một chủ đề, người ta có thể có được sự đánh giá phong phú hơn về “sự khôn ngoan đến từ thiên đàng.”
Giới thiệu về sự khôn ngoan
Kêu gọi khôn-ngoan
8 1 Sự khôn-ngoan há chẳng kêu lên sao?
Sự thông-sáng há không vang tiếng mình ra ư?
2 Sự khôn-ngoan đứng trên chót các nơi cao,
Ngoài đường, tại các ngã-tư.
3 Gần bên cửa thành, tại nơi vào thành,
Ở chỗ đông trong cửa thành, sự khôn-ngoan la lên rằng:
4 Hỡi loài người, ta kêu-gọi các ngươi,
Và tiếng ta hướng về con-cái loài người!
5 Hỡi kẻ ngu-muội, hãy hiểu sự khôn-khéo;
Hỡi kẻ dại-dột, lòng ngươi khá nên thông-sáng.
6 Hãy nghe, vì ta sẽ nói đều tốt-lành,
Ta hở môi ra mà dạy đều ngay-thẳng.
7 Vì miệng ta sẽ nói chân-thật;
Còn môi ta ghét sự gian-ác.
8 Các lời miệng ta đều xưng-hiệp sự công-bình,
Trong nó chẳng có đều chi cong-vạy hoặc gian-tà.
9 Thảy đều rõ-ràng cho người nào hiểu-biết,
Và ngay-thẳng cho người nào tìm được sự tri-thức.
10 Khá nhận sự khuyên-dạy ta, chớ lãnh tiền-bạc,
Thà lãnh sự tri-thức hơn là vàng chọn-lựa;
11 Vì sự khôn-ngoan có giá hơn châu-ngọc,
Và các vật mình ưa-thích hơn hết chẳng sánh bằng nó đặng.
12 Ta, là sự khôn-ngoan, đồng ở với sự thông-minh,
Và tìm được sự hiểu-biết và sự dẽ-dặt.
13 Sự kính-sợ Đức Giê-hô-va, ấy là ghét đều ác;
Ta ghét sự kiêu-ngạo, xấc-xược, con đường ác, và miệng gian-tà.
14 Mưu-luận và sự thông-thạo đều thuộc về ta;
Ta là sự thông-sáng; năng-lực vốn thuộc về ta.
15 Nhờ ta, các vua cai-trị,
Và những quan-trưởng định sự công-bình.
16 Nhờ ta, các quan-trưởng, người tước-vị,
Và các quan-xét thế-gian đều quản-hạt.
17 Ta yêu-mến những người yêu-mến ta,
Phàm ai tìm-kiếm ta sẽ gặp ta.
18 Sự giàu-có, sự tôn-trọng,
Của-cải bền lâu, và sự công-bình, đều ở nơi ta.
19 Bông-trái ta tốt hơn vàng, đến đỗi hơn vàng ròng;
Hoa-lợi của ta quí hơn bạc cao.
20 Ta đi trong con đường công-bình,
Giữa các lối ngay-thẳng,
21 Đặng làm cho kẻ yêu-mến ta hưởng được của-cải thật,
Và làm cho đầy-dẫy các kho-tàng của họ.
22 Trong buổi Đức Giê-hô-va khởi cuộc tạo-hoá,
Về thời thái-cổ, trước khi chưa dựng nên muôn vật thì Ngài đã có ta.
23 Ta đã được lập từ trước vô-cùng,
Từ khi nguyên-thỉ, trước khi dựng nên trái đất.
24 Lúc chưa có vực sâu, chưa có nguồn chảy nước nhiều,
Thì ta đã sanh ra rồi.
25 Trước khi núi-non chưa lập nên,
Và các gò-nổng chưa có;
26 Trước khi Đức Giê-hô-va chưa có dựng nên đất, đồng-ruộng,
Và tro-bụi đầu-tiên của thế-gian, thì ta đã sanh ra rồi.
27 Khi Đức Chúa Trời lập các từng trời,
Và đặt cái vòng trên mặt vực sâu, thì có ta ở đó.
28 Khi Ngài làm cho kiên-cố các từng mây trên cao,
Khiến các nguồn vực sâu vững-chắc,
29 Định bờ-cõi cho biển, —
Để nước không tràn phạm điều-răn của Ngài, —
Và khi Ngài lập nên trái đất,
30 Thì ta ở bên Ngài làm thợ cái,
Hằng ngày ta là sự khoái-lạc Ngài,
Và thường thường vui-vẻ trước mặt Ngài.
31 Ta lấy làm vui-vẻ về chỗ có người ở trên trái đất của Ngài,
Và sự vui-thích ta ở nơi con-cái loài người.
32 Vậy bây giờ, các con ơi! hãy nghe ta;
Ai giữ đạo ta lấy làm có phước thay.
33 Khá nghe lời khuyên-dạy, và ở khôn-ngoan,
Chớ nên từ-chối nó.
34 Người nào nghe lời ta,
Hằng ngày tỉnh-thức tại nơi cửa ta,
Và chờ-đợi ở bên các trụ cửa ta, lấy làm có phước thay.
35 Vì hễ ai tìm được ta, thì gặp sự sống,
Và sẽ được ơn của Đức Giê-hô-va;
36 Nhưng ai phạm đến ta, làm hại cho linh-hồn mình;
Còn kẻ nào ghét ta, ắt ưa-thích sự chết.
Sự mời-mọc của khôn-ngoan và của điên-cuồng
9 1 Sự khôn-ngoan đã xây-dựng nhà mình;
Tạc thành bảy cây trụ của người;
2 Giết các con thú mình, pha rượu nho mình,
Và dọn bàn tiệc mình rồi.
3 Người đã sai các tớ gái mình đi;
Ở trên các nơi cao của thành người la rằng;
4 Ai ngu-dốt, hãy rút vào đấy;
Với kẻ thiếu trí hiểu, sự khôn-ngoan nói rằng:
5 Hãy đến ăn bánh của ta,
Và uống rượu ta đã pha-lộn.
6 Khá bỏ sự ngây-dại đi, thì sẽ được sống;
Hãy đi theo con đường thông-sáng.
Ích-lợi của sự khôn-ngoan
2 1 Hỡi con, nếu con tiếp-nhận lời ta,
Dành-giữ mạng-lịnh ta nơi lòng con,
2 Để lắng tai nghe sự khôn-ngoan,
Và chuyên lòng con về sự thông-sáng;
3 Phải, nếu con kêu-cầu sự phân-biện,
Và cất tiếng lên cầu-xin sự thông-sáng,
4 Nếu con tìm nó như tiền-bạc,
Và kiếm nó như bửu-vật ẩn-bí,
5 Bấy giờ con sẽ hiểu-biết sự kính-sợ Đức Giê-hô-va,
Và tìm được đều tri-thức của Đức Chúa Trời.
6 Vì Đức Giê-hô-va ban cho sự khôn-ngoan;
Từ miệng Ngài ra đều tri-thức và thông-sáng.
7 Ngài dành ơn cứu-rỗi cho người ngay-thẳng;
Ngài là thuẫn-đỡ của người làm theo sự đoan-chính,
8 Phù-hộ các lối của người công-bình,
Và giữ-gìn đường của thánh-đồ Ngài.
9 Bấy giờ con sẽ hiểu-biết sự công-bình, sự lý-đoán,
Sự chánh-trực, và các nẻo lành.
10 Vì sự khôn-ngoan sẽ vào trong lòng con,
Và linh-hồn con sẽ lấy sự hiểu-biết làm vui-thích.
11 Sự dẽ-dặt sẽ coi-sóc con,
Sự thông-sáng sẽ gìn-giữ con,
12 Để cứu con khỏi đường dữ,
Khỏi kẻ nói việc gian-tà,
13 Và khỏi kẻ bỏ đường ngay-thẳng,
Mà đi theo các lối tối-tăm;
14 Là người vui dạ làm dữ,
Ưa-thích sự gian-tà của kẻ ác;
15 Chúng nó cong-vạy trong đường-lối mình,
Và lầm-lạc trong các nẻo mình;
16 Lại sự khôn-ngoan sẽ cứu con khỏi dâm-phụ,
Là người đờn-bà lạ nói lời dua-nịnh;
17 Nàng lìa-bỏ bạn của buổi đang-thì,
Và quên sự giao-ước của Đức Chúa Trời mình; —
18 Vì nhà nó xiêu qua sự chết,
Và con đường nó dẫn đến chốn kẻ thác;
19 Chẳng ai đi đến nàng mà trở về,
Hoặc được tới các lối sự sống; —
20 Sự khôn-ngoan sẽ khiến con đi trong đường người thiện,
Và gìn-giữ các lối của kẻ công-bình.
21 Vì người ngay-thẳng sẽ được ở trên đất,
Và người trọn-vẹn sẽ còn ở đó luôn luôn.
22 Nhưng kẻ gian-ác sẽ bị truất khỏi đất,
Và kẻ bất-trung sẽ bị nhổ rứt khỏi đó.
Khuyên làm theo sự khôn-ngoan
3 13 Người nào tìm đặng sự khôn-ngoan,
Và được sự thông-sáng, có phước thay!
14 Vì thà được nó hơn là được tiền-bạc,
Hoa-lợi nó sanh ra tốt hơn vàng ròng.
15 Sự khôn-ngoan quí-báu hơn châu-ngọc,
Chẳng một bửu-vật nào con ưa-thích mà sánh kịp nó được.
16 Tay hữu nó cầm sự trường-thọ,
Còn trong tay tả, có sự giàu-có và vinh-hiển.
17 Các nẻo nó vốn là nẻo khoái-lạc,
Và các lối nó cả đều bình-an.
18 Nó là cây sự sống cho ai nắm lấy nó;
Người nào cầm-giữ nó đều được phước-hạnh.
19 Đức Giê-hô-va dùng sự khôn-ngoan lập nên trái đất;
Nhờ sự thông-sáng mà sắp-đặt các từng trời.
20 Do sự hiểu-biết Ngài các vực sâu mở ra,
Và mây đặt ra sương-móc.
21 Hỡi con, khá gìn-giữ sự khôn-ngoan thật và sự dẽ-dặt,
Chớ để nó lìa xa mắt con;
22 Thì nó sẽ là sự sống của linh-hồn con,
Và như đồ trang-sức cho cổ con.
23 Con sẽ bước đi vững-vàng trong đường con,
Và chơn con không vấp-ngã.
24 Khi con nằm, chẳng có đều sợ-hãi;
Phải, con sẽ nằm được ngủ ngon giấc.
Những nguy hiểm khi khước từ sự khôn ngoan
120 Sự khôn-ngoan hô lên ngoài đường,
Cất tiếng dội ra nơi phố chợ;
21 Khôn-ngoan kêu-la ở đầu đường dộn-dực ồn-ào;
Tại cửa thành, và nội trong thành, người phán lời mình ra,
22 Mà rằng: Hỡi kẻ ngu-dốt, các ngươi sẽ mến sự ngu-dại cho đến bao giờ?
Kẻ nhạo-báng sẽ ưa sự nhạo-báng,
Và kẻ dại-dột sẽ ghét sự tri-thức cho đến chừng nào?
23 Nhân vì ta trách các ngươi, các ngươi khá trở lại;
Kìa, ta sẽ đổ thần-linh ta trên các ngươi;
Ta sẽ làm cho các ngươi biết những lời của ta.
24 Bởi vì ta kêu gọi, mà các ngươi không khứng nghe,
Ta giơ tay ta ra, lại chẳng có ai chủ ý;
25 Nhưng các ngươi đã bỏ hết lời khuyên-dạy ta,
Không chịu lời quở-trách ta;
26 Nên trong lúc các ngươi bị tai-nạn, ta cũng sẽ chê-cười,
Khi sự sợ-hãi giáng cho các ngươi, ắt ta sẽ nhạo-báng;
27 Khi sự sợ-hãi các ngươi xảy đến thình-lình như gió-bão,
Tai-nạn xông vào các ngươi như cơn trốt,
Và sự ngặt-nghèo, khốn-cực giáng trên các ngươi.
28 Bấy giờ chúng nó sẽ kêu-cầu cùng ta, nhưng ta sẽ không đáp lời;
Sáng sớm chúng nó sẽ tìm ta, nhưng không gặp được.
29 Ấy bởi vì chúng nó ghét sự hiểu-biết,
Không chọn lấy sự kính-sợ Đức Giê-hô-va,
30 Cũng không muốn theo sự khuyên-dạy ta,
Và chê-bai các lời quở-trách ta;
31 Vì vậy chúng nó sẽ ăn bông-trái của đường-lối mình,
Và được no-nê mưu-chước của mình riêng.
32 Vì sự bội-nghịch của kẻ ngu-dốt sẽ giết chúng nó,
Và sự yên-ổn của kẻ dại-dột sẽ làm hại cho chúng nó.
33 Nhưng ai khứng nghe ta ắt sẽ ở an-nhiên vô-sự,
Được bình-tịnh, không sợ tai-họa nào.
Sự mời-mọc của khôn-ngoan và của điên-cuồng
9 13 Đờn-bà điên-cuồng hay la-lối,
Nàng là ngu-muội chẳng biết chi cả.
14 Nàng ngồi nơi cửa nhà mình,
Trên một cái ghế tại nơi cao của thành,
15 Đặng kêu-gọi những kẻ đi đường,
Tức những kẻ đi thẳng đường mình, mà rằng:
18 Ai ngu-dốt hãy rút vào đây;
Và nàng nói với kẻ thiếu trí hiểu rằng:
17 Nước ăn-cắp lấy làm ngọt-ngào,
Bánh ăn vụng là ngon thay.
18 Những người chẳng biết rằng kẻ chết ở đó,
Và những người khách của nàng đều ở dưới chốn sâu của Âm-phủ.
4 1 Hỡi các con, hãy nghe lời khuyên-dạy của một người cha,
Khá chủ ý vào, hầu cho biết sự thông-sáng;
2 Vì ta ban cho các con một đạo-lý tốt-lành;
Chớ lìa-bỏ lời dạy-dỗ của ta.
3 Khi còn thơ-ấu, ta là con trai của cha ta,
Một đứa con một của mẹ ta yêu-mến.
4 Cha ta có dạy ta rằng:
Lòng con khá ghi-nhớ các lời ta;
Hãy gìn-giữ mạng-lịnh ta, thì con sẽ được sống.
5 Khá cầu lấy sự khôn-ngoan, khá cầu lấy sự thông-sáng,
Chớ quên, chớ xây-bỏ các lời của miệng ta;
6 Đừng lìa-bỏ sự khôn-ngoan, ắt người sẽ gìn-giữ con;
Hãy yêu-mến người, thì người sẽ phù-hộ con.
7 Sự khôn-ngoan là đều cần-nhứt; vậy, khá cầu lấy sự khôn-ngoan;
Hãy dùng hết của con đã được mà mua sự thông-sáng.
8 Hãy tôn-tặng sự khôn-ngoan, thì sự khôn-ngoan sẽ thăng con lên,
Làm cho con được vinh-hiển, khi con hoài-niệm đến.
9 Sự khôn-ngoan sẽ đội trên đầu con một dây hoa-mĩ,
Và bán cho con một mão triều-thiên vinh-quang.
10 Hỡi con, hãy nghe và tiếp-nhận các lời ta;
Thì năm tháng của đời con sẽ được thêm nhiều lên.
11 Ta đã dạy-dỗ con đường khôn-ngoan,
Dẫn con đi trong các lối ngay-thẳng.
12 Khi con đi, bước chơn con sẽ không ngập-ngừng,
Và khi con chạy, con sẽ không vấp-ngã.
13 Hãy nắm chắc đều khuyên-dạy, chớ buông ra;
Khá gìn-giữ nó, vì là sự sống của con.
14 Chớ vào trong lối kẻ hung-dữ,
Và đừng đi đường kẻ gian-ác.
15 Hãy tránh đường ấy, chớ đi ngang qua nó;
Hãy xây-khỏi nó và cứ đi thẳng.
16 Vì nếu chúng nó không làm đều ác, thì ngủ không đặng;
Bằng chưa gây cho người nào vấp-phạm, thì giấc-ngủ bị cất khỏi chúng nó.
17 Vì chúng nó ăn bánh của sự gian-ác,
Và uống rượu của sự hung-hăng.
18 Nhưng con đường người công-bình giống như sự sáng chiếu rạng,
Càng sáng thêm lên cho đến giữa trưa.
19 Còn nẻo kẻ gian-ác vẫn như tăm-tối;
Chúng nó chẳng biết mình vấp-ngã vì đâu.
20 Hỡi con, hãy chăm-chỉ về các lời ta,
Khá nghiêng tai nghe những bài giảng-thuyết ta.
21 Các lời ấy chớ để xa khỏi mắt con,
Hãy giữ lấy nơi lòng con.
22 Vì lời ấy là sự sống cho người nào tìm được nó,
Và sự khỏe-mạnh cho toàn thân-thể của họ.
23 Khá cẩn-thận giữ tấm lòng của con hơn hết,
Vì các nguồn sự sống do nơi nó mà ra.
24 Con hãy dẹp ra sự gian-tà của miệng,
Và bỏ cách xa con sự giả-dối của môi.
25 Mắt con hãy ngó ngay trước mặt,
Và mí mắt con khá xem thẳng trước mặt con.
26 Hãy ban bằng cái nẻo của chơn con đi,
Và lập cho vững-vàng các đường-lối con,
27 Chớ xây qua bên hữu hay bên tả;
Hãy dời chơn con khỏi sự ác.